ülkemizde covid-19 vakaları, içinde bulunduğumuz günlerdeki gibi sürekli artıyor, ölüm oranları yükseliyor. fakat dünya genelinde ölüm oranları düşüyor yahut düşüyor gibi görünüyor. acaba ölüm oranları düşüyor mu ya da gerçekte ne oluyor?
ortada sağlık kuruluşlarının ve hükümetlerin çok çok zor kazandığı bir deneyim var. ağzına kadar dolmuş yoğun bakımlar, kimi yerlerde ventilatör yetersizliği, yorulan , yıpranan ve zarar gören fakat her şartta çabalayan sağlık çalışanları bu büyük deneyimin parçaları.
bir örnek : hindistan chennai' daki apollo ana hastahanesi'nin raporlarına göre nisan ayında, covid-19 ünitelerinde bulunanların % 35 kadarı öldü ve ventilatör kullananların yaklaşık % 70'i öldü. şimdi, hastalığı olan insanlar için yoğun bakım ölüm oranı % 30'a düştü ve ventilatör kullananlarda bu oran % 45-50 civarında.
dünyanın her yerinde benzer hikayeler ortaya çıkıyor. ingiltere , cambridge üniversitesi'nde yapılan bir araştırma
ülkenin ulusal sağlık servisi (nhs) tarafından toplanan verilerin ölüm oranlarında düşüş gösterdiğini söylüyor. ya da pennsylvania'daki pittsburgh üniversitesi yoğun bakım servisinden gelen veriler ölüm oranlarında açık bir düşüş görüldüğüne işaret ediyor.
sebepler tam olarak açık değil. dünya çapında 50 milyondan fazla enfekte olmuş ve 1,2 milyondan fazla kişinin ölümüne yol açan hastalık için mucize ilaçlar, yeni teknolojiler ve tedavi stratejilerinde büyük ilerleme olmadı. tedavi görenlerin demografik bilgilerindeki değişiklikler, hayatta kalmada algılanan artışlara katkıda bulunmuş olabilir.
birçok hastanede, doktorların covid-19'u tedavi etmede giderek daha iyi hale geldiği açık görünüyor - özellikle de sağlık hizmetleri daha az bunaldıkça. yine de, bu kazanımlar dünya çapında artan vaka yükleriyle silinebilir.
kimi doktorlara ve bilim insanlarına göre ölüm oranlarında yaşanan bu pozitif gelişmeler dünya çapında 2020 yılı boyunca virüse karşı verilmiş savaş ile zor kazanılmış deneyime, steroidlerin nasıl kullanılacağına dair daha iyi bir anlayışa ve kanıtlanmamış ilaçlardan ve prosedürlerden uzaklaşmaya bağlı.
birçok bilim insanına göre standart tedavilerin en etkili tedaviler arasında olduğunun farkına varılması zaman aldı. bilim dünyası yarım yılda akut solunum yetmezliği ile ilgili neredeyse 20 yıllık araştırma yaptı, alternatif şeyler denendi, sonunda geleneksel standart tedavilere geri dönülerek nisbeten bir rahatlama sağlandı.
araştırmacılar, covıd-19 ölüm oranlarının gerçekten düşüp düşmediğini anlamak için epey mücadele etti. hesaplamalar bazen karmaşık oldu. ama değişmeyen bir olay var ki o da yapılan test miktarının sonuçlara etkisi. örneğin, yalnızca şiddetli semptomları olan kişileri test eden bir ülke, asemptomatik testlerin yaygın olduğu bir ülkeye kıyasla çok büyük vaka ölüm oranına sahip olacaktır. yoğun bakım ünitelerindeki ölüm oranları, yoğun bakımlara kabul edilen kişilerin demografik özellikleri zamanla değişirse yanıltıcı olabilir. örneğin, birçok hastane, pandemi ilerledikçe çok sayıda genç hasta bildirdi.
sars-cov-2 enfeksiyonu başına düşen ölüm sayısının, özellikle yaşlı insanlar için gerçekten düşüp düşmediğini belirlemek gerçekten zor. bilim insanları amerika birleşik devletleri ve avrupa'ya odaklanarak küresel verileri izliyorlar. amerikan hastane derneği'nden alınan verileri içeren geçici bir analiz, şimdi enfeksiyon başına ölüm sayısının % 20 düşmüş olabileceğini gösteriyor.
yoğun bakım doktorları, tedavilerin iyileştiğini söylüyorlar, ancak bunun tespit edilmesi her zaman kolay yollarla olmuyor.
pandeminin ilk günlerinde, covid-19 korkutucu ve yeni bir şey olarak görülüyordu ve hastaları kurtarmak için çaresizce eylemlerle kanıtlanmamış müdahalelere başvurmaya değerdi. hindistan'dan bir doktorun fikri şu şekilde:
--- spoiler ---
ne yazık ki, bu hastalığın nasıl tamamen farklı veya tamamen yeni olduğuna dair çıkarılan gürültü nedeniyle ilk söylem karmaşıklaştı. bu dikkat dağınıklığı daha fazla zarara neden oldu - muhtemelen hepimiz yoldan çıkmaya hazırdık, deneysel ilaçların kullanımı, daha önce denenmemiş tedavi yöntemlerine yöneliş herşeyi çok daha karmaşıklaştırdı.
--- spoiler ---
şu anda kullanılan ilaçların tamamı, enfekte olan kişilerin enfeksiyon durumlarına ve tehlike tablolarına bakılmaksızın verildiğinden , bazı ölümlerin, kesinliği ve etkisi kanıtlanmamış ilaç kullanımının vücuda negatif etkilerinden dolayı verdiği zararlar sebebiyle olduğunu da biliyoruz.
yoğun bakım doktorları, şiddetli covıd-19'u olan bazı kişilerde bağışıklık tepkilerini artırabilen sitokin adı verilen protein üretiminin artmasıyla ilgili erken endişelere işaret ediyor. sitokin fırtınası olarak bilinen bu fenomen, bağışıklık tepkilerini azaltmak için hedefe yönelik tedavilerin kullanımına olan ilgiyi uyandırdı. hindistan'daki bazı doktorlar covid-19'u sitokin interlökin-6'nın (ıl-6) aktivitesini bloke eden bir antikor olan tocilizumab ile tedavi etmeye yöneltti. ancak, tedavinin hastaları diğer enfeksiyonlara daha duyarlı hale getirmiş olabileceği, ilaca dirençli bakterilerin yaygın olduğu bölgelerde özel bir risk olabileceği unutulmamalı.
o zamandan beri, ek çalışmalar il-6 seviyelerinin şiddetli covıd-19 olan bazı kişilerde sağlıklı bireylerle veya hafif enfeksiyonlu kişilerle karşılaştırıldığında yükselmesine rağmen, akut solunum sıkıntısı olanlara kıyasla yükselmediğini göstermiş.
amerika birleşik devletleri'nde sarilumab adı verilen başka bir il-6 bloke edici antikor testi, hiçbir fayda göstermediği için durduruldu ve tocilizumab ile ilgili bir çalışma da covid-19 ölüm oranları üzerinde hiçbir etki bulamadı. birleşik krallık'ta gerçekleştirilen büyük, randomize, kontrollü bir klinik tocilizumab çalışmasının da aralık ayının sonundan önce sonuç alması bekleniyor.
daha hedefli ilaçların aksine, steroidler kullanılarak bağışıklık sisteminin tamamen bastırılmasının şiddetli covıd-19'u tedavi etmek için kullanıldığında ölüm oranlarını azalttığı gösterilmiş. ölüm oranlarındaki düşmeye dair bir başka sebep te bu olarak gösteriliyor. fakat bu tedavinin hafif covid-19 hastalarında işe yaramadığı da bir gerçek. çünkü deksametazon tedavisinin, muhtemelen virüse karşı savunmayı zayıflattığı için, oksijen desteğine ihtiyaç duymayan hafif covid-19 hastalarına faydadan çok zarar verdiği söyleniyor.
abd ulusal sağlık enstitüleri tarafından yapılan bir çalışma, biyofarmasötik şirketi gilead sciences tarafından geliştirilen antiviral ilaç remdesivir'in
hastanede kalış sürelerini kısalttığını iddia etti. dünya sağlık örgütü tarafından koordine edilen sonraki bir deneme, ilacın ölüm oranı üzerinde çok az etkisi olduğunu buldu, ancak abd gıda ve ilaç dairesi yine de 22 ekim'de covid-19'u tedavi etmek için onayladı.
yüzlerce başka tedavi covid-19'a karşı test ediliyor, ancak devam eden denemelerin çoğu yakında ikna edici sonuçlar veremeyecek kadar küçük. bunlardan en önemlileri arasında sars-cov-2'ye karşı antikorlar - ya tek tek ya da kokteyller halinde uygulanan saflaştırılmış antikorlar ya da hastalıktan iyileşen insanlardan alınan antikor açısından zengin kan plazması - çalışmaları bulunuyor.
hindistan'da 464 kişilik açık etiketli bir çalışma, nekahet plazmasının orta dereceli covid-19'un ciddi hastalığa ilerlemesini veya ölümleri azaltmasını engellemediğini söylüyor.
hafif hastalığı olan kişilerde yapılan bazı çalışmalar, bu antikorlarla tedavinin hastaneye yatışları azaltabileceğini göstermiştir. bununla birlikte, ekim ayında, abd ulusal sağlık enstitüleri, tedaviden hiçbir fayda bulamadıktan sonra, covid-19 ile hastaneye kaldırılan kişilerde, indianapolis, indiana'daki ilaç şirketi eli lilly tarafından üretilen bir antikorun denemesini durdurdu. regeneron ayrıca şiddetli semptomları olan insanlar için antikor kokteyli denemesine kaydolmayı da durdurdu.
sonuçta bilim insanları ölüm oranlarındaki olası düşüşleri, tıbbi gelişmelerden ve deneysel tedavi yöntemlerinden daha çok standart sağlık hizmeti uygulamalarını desteklemeye bağlıyorlar.
bu, ölüm oranlarını düşük tutmanın, bulaşmayı azaltacak önlemlere dayanabileceği anlamına gelebilir. covid-19 ölüm oranlarının dünyadaki en düşük oranlar arasında olduğu singapur'da, alexandra hastanesinden yoğun bakım doktoru jason phua, ülkenin başarısının anahtarının bulaşmayı bastırmak olduğunu, böylece hastanelerin asla bunaltılmadığını söylüyor. wuhan'dan gelen erken ölüm raporlarının, ventilatör kullanan covid-19'lu kişiler için % 97'ye yaklaştığını söylüyor. singapur'da yoğun bakım ünitelerindeki ölüm oranları% 15'in altındadır. "bunun doğru ilaçları kullandığımız için olduğunu sanmıyorum, biz bulaşmayı aza indirgemeyi başardık"
pandemiye yanıt olarak, birçok hastane yoğun bakım yataklarının sayısını hızla artırdı, ancak bu, diğer bölümlerden fazladan personel getirilmesi anlamına geliyordu. zamanla bu personel, yoğun bakıma daha aşina hale geldi ve bir hasta kötüleşmek üzere olduğunda sinyal verebilecek kalıpları tanımayı öğrendi. ve hastaneler, daha ciddi hastalıklar için risk faktörlerine sahip olanları daha dikkatli gözlem altına almayı öğrendiler.
sonuç olarak, covid-19 ölüm oranınını % 10-20 oranında düşürmenin bir yoğun bakım koğuşunda büyük bir kazanç gibi görüneceği aşikar. ancak bu, özellikle 80 yaşın üzerindekiler için vaka ölüm oranının % 30'a yaklaştığı yaşlı insanlar arasında, ölümlerin sayısını nispeten yüksek bırakacaktır. bunun yerine, bulaşmayı baskılamanın covid-19 ölümlerini azaltmanın en iyi yolu olduğunda hemfikir olmamız lazım.
kaynakça :
journals..lww.com
nejm.org
jamanetwork.com
jamanetwork.com sitokin fırtınası makalesi
nejm.org
nejm.org remdesivir makalesi.
bjm.com
nature.com
joaoconceicao4 profili
-
covid-19
-
wuhan canlı hayvan pazarı
videodaki yer wuhan canlı hayvan pazarı degil, endonezya'daki tomohon market ve langowan pazarı. hic bilemedin, 10 kere gitmisimdir oraya bölgedeki işlerimden dolayı. kuzey sulawesi eyaletinde iki ayrı pazar bu şekilde ünlüdür. birisi langowan , diğeri de tomohon
bu da çalıntı videonun aslı
wuhan meşhur oldu diye sanirim, herseyi wuhan'a mal ediyorlar. sikmisim wuhan'ı, langowan'ı. hepsi nefret yerler. mesele, bu işin cılkının çıkması.
ayrıca belirteyim, wuhan'da bahsedilen pazar, bu başlıkta konu edilen endonezya pazarının yanında, gayet temiz bir yer olarak kalır. wuhan'da ki pazar, aslında bir deniz ürünü marketi. bu videodaki ise tam bir cehennem.
yanlış alarm.
edit: an itibari ile, videodaki pazara 1 saatlik uçuş mesafesi uzaklikta ikamet etmekteyim.
edit: sagolsun, dostlar endonezya'yı böyle bilmiyormuş, biraz video destegi ile endonezyalilarin vahşi yemek alıskanlıklarını görelim ki onları hacca giden çıtı pıtı amcalar ve ninelerden ibaret sanmayalım.
yarasa yemeğinin endonezya'daki gerçek versiyonu. wuhan degil, endonezya!
baskent cakarta'da, işlek bir mekanda ayak üstü cobra yılanı çöp şiş
endonezyali bir youtuber in manado sehrinin vahşi hayvan yemekleri satan yerlerini ziyareti ve tadım yapması
endonezyalı milyonlarca kisinin favori yemegi "anjing rica rica" bol acılı köpek eti
populer endonezya kertenkele yemeği, biawak! -
hindistan'a karşı aşırı önyargı
hicbir ön yargım yok, bizzat gittim, gördüm, yaşadım. hindistan'ın ta amına koyayım!
-
18 aralık 2019 ronaldo'nun havada asılı kalması
bu dunyadan olmayan yetenekli messi benim hic umurumda degil,coluguma cocuguma anlatip,ornek gosterebilecegim bir model degil.
ne diyecem?"messi vardi evlat,cok yetenekliydi,sende messi'yi ornek al,sende yetenekli ol"mu diyeyim?
dogrusu söyle olan ögüttür; "bak evladim,ronaldo isminde bir hayvan vardi,cok calisti,kendisine bakti,alkol neyim bilmedi,disiplini hic birakmadi, çin'de,katar'da emekli olmaya giden yasitlari gibi ense yapmak yerine 34 yasina gelip tassaklarinin killari agardiginda 2.60 metreye cikip topa kafa atiyordu"
calis senin de olsun.