anlaması çok da zor olmayan sebeplerdir. ben yine de bilal'e anlatır gibi anlatayım
1 - akp ekonomi politikası çok başarılıydı ona nooldu?
a: akp'nin 2002 -2007 arası ekonomi politikası altında kemal derviş imzası olan kemer sıkma ve yapısal reform programını harfi harfine uygulamaktır.
b: 2008 küresel krizi abd ve avrupa birliğini mecburen gevşek para politikası tercihine ittirdi. bu da euro ve abd dolarının faiz oranlarını sıfıra indirdi. avrupa birliğinde (euro bölgesinde tabii) bankada para tutmakla yastık altında tutmak arasında fark yoktu. bu da gelişmekte olan ülke piyasalarını göreceli olarak daha cazip hale getirdi. 2009 - 2016 arasında dünyada eşi görğülmemiş bir ucuz sermaye bolluğu yaşandı. bu para çoklukla brezilya, güney afrika, türkiye, malezya, rusya gibi ülke piyasalarına girdi. bu dönemde sıcak para bolluğu türkiye'yi aşırı rehavete itti.
c: aslında bu sıcak para bolluğu ve yatırım için cazip hale gelen bir ülke konumuna gelmek geleceğe yatırım yapmak, katma değeri yüksek üretim için yatırımcı çekmek için ideal zamandı. oysa biz tüm enerjimizi ucuz kredi ile inşaat sektörünü beslemeye harcadık. bankadan krediyi çekip yarım dönüm arsa kapatanlar başımıza inşaat gurusu kesildi. büyük şirketler ve toki eliyle bu süreç körüklendi.
d: oysa dışarıdan para getirmenin bu kadar ucuz olduğu dönemde, dolar ve euro faizinin yerlerde, batılı sermayenin üç kuruş da olsa kazanç için girecek pazar aradığı zamanda eğitime, yenilenebilir enerjiye, yüksek teknolojiye yatırım yapmak için bulunmaz fırsattı. bu treni kaçıralı çok oluyor.
e: bu ucuz paranın bir bedeli elbette olacaktı. sonuçta abd ekonomisi toparlandıkça 2015 yılının ikinci yarısından itibaren abd merkez bankası faiz oranlarını arttırmaya başladı. her çeyrek puanlık artış dolar cinsinden sermayenin karşılaştırmalı risk senaryolarında türkiye'ye daha az yönlendirilmesine sebep olmaya başladı. abd'de faiz arttıkça paranın bir kısmı abd hazine bonolarında ve abd bankalarında (ya da dolar cinsi mevduat oalrak başka yerlerde) daha fazla tutulmaya başlandı.
f: bunu 2016 yılının ikinci yarısından itibaren avrupa birliği merkez bankasından gelen sıkı para politikasına dönüş mesajları ve almanya başta olmak üzere önemli ab ekonomilerindeki yükseliş takip etti. euro için de daha az cazip bir pazar haline gelmeye başladık.
g: buna bir de 15 temmuz darbe girişimini ve ardından ilan edilen ve hala devam eden olağanüstü hali ekleyin. aklı başında hiç bir yatırımcı devlet garantili olan ihaleler dışında türkiye'ye fiziki yatırım yapma gafletinde bulunmaz. şu anda ülke resmen yaptığınuz yatırımı bir khk ile devletin yutabileceği ve buna karşı tüm hukuk yollarının kağıt üstünde olmasa bile fiilen kapalı olduğu bir ortamdayız. basın özgürlüğü listelerinde sondan üçüncü beşinci olmamız, iş iklimi ve yatırım cazibesi bakımından hiç bir ekonomi dergisinde üst sıralarda gösterilmememizin bir etkisi olacak elbette.
h: 2002'den bu yana devam eden inşaat çılgınlığı, üretime gerçek bir katkısı olmayan ve ülkeye maliyeti on milyarlarca lirayı bulan köprü ve tünel inşaatlarına aktarılan kaynağın reel bir geri gönüşü yok. vergi verenin cebinden çıkan para müteahitlerin cebine aktarılıyor. bu köprü ve tünellerin kullanılma oranı garanti veirlen miktarın altında kaldığı sürece böyle olmaya devam edecek. bu arada köprü ve tüneli kullananların ödediği fahiş fiyatlar da cabası. oysa on milyar tl akıllı kullanıldığında inanılmaz ivme sağlayabilecek bir miktar. bu arada köprü ve tünel inşaatını yapan şirketlerin kullandığı kredilerin de devlet garantisinde olduğunu, yani köprülerin ve tünelin resmen sıfır yatırım ve operasyon riskiyle ihaleyi alan şirketlere kaynak aktarımından başka bir şey olmadığını görmek zor değil.
yanlış anlaşılmasın. avrasya tüneli, ya da izmit geçişi, (üçüncü köprü ayrı mesele, o konuda konuşmaya başlamayayım) veyahut yapımına yeni başlanan çanakkale geçişi köprüleri mantıksız yatırımlar değil. sadece yanlış zamanda, yanlış öncelikler belirlenerek ve yanlış şekilde kaynak aktarımı yapılarak üretilen icraatler.
ı oysa önümüzde ders almamız gereken örnekler çoktu. irlanda ve ispanya'nın sıcak para ve yabancı yatırımyla gelen refahı kalıcı kılamamasının altında yatan sebepleri ve bunun sonuçlarını iyi değerlendiremedik. özellikle irlanda'nın 2007'ye kadar gelen paranın yarattığı refahı inşaata yönelerek sürdürmeye çalışmasını, 20 yıl boyunca dünyaya parmak ısırtan büyümesini sürekli kılamayışını ve bunda yolsuzluk ve yanlış önceliklere sahip siyasetçilerin rolünü iyi tartmamız gerekirdi.
eğer bu örneklerin ayrıntılarına haiz değillerse sevgili siyasetçilerimiz bir zahmet yiğit bulut gibi kabadayı bozması jölelilere değil de bu kadar sıcak paranın nasıl kalıcı refaha dönüştürüleceğine dair fikri olabilecek akademisyenlere danışsaydı.
j şimdi dolar bir haftada yüzde beş yüzde on zıplayınca bir atak var araştırıyoruz deriz. onu önce bol keseden dağıttığınız teşvik ve kredileri dövize çevirip avrupaya kaçan sevgili anadolu kaplanlarınıza soracaksınız. ne zannetmiştiniz? ahlaksızlğın, dolandırıcılığın, fırsatçılığın size de dokunmayacağını mı düşünmöüştünüz? bunlar bizi seviyor, reis der, secde eder, o yüzden bize madik atmaz mı sandınız? oysa sizi olanca aleni yolsuzluğunuz ve zorbalığınıza rağmen desteklemelerinden bir şeyler anlamış olmanız gerekirdi.
şimdi bol kınalar dilerim.