chernobyl dizisindeki gerçek ve yalanlar

  • son zamanlarin en popüler tv programlarından biri oldu chernobyl dizisi. kurgusu ve sinematik dili ile gercekten de taktire sayan,bir cirpida izledigim bir dizi oldu. aslinda konusundan bağımsız olarak dusunursek izledigim en iyi dizi diyebilirim. ancak gercekler konusunda da ayni basariyi gosterebildi mi? hazir dizinin uzerinde sicak dumanlar tuterken rusya’da yasayan, pripyat’a bizzat gitmis gormus ve sovyet tarihine ilgi duyan biri olarak gordugum seyleri yazayim ve kaynaksiz onlarca yanlis bilgiye kaynakli belgeler ile bir son vereyim dedim(rus klavyesi oldugundan dolayi turkce karakter sikintisi yasadim, affola). buyrun yaziya:

    oncelikle dizinin tek ve yegane kaynagina deginelim: svetlana aleksiyevic’in “çernobil'den sesler” kitabi. daha cok tarihsel kaynaklardan cok kisisel gorusmelere dayanan bu kitap batı kesimince cok “beğenildi”. kendisi ayni zamanda 2015 nobel edebiyat ödülü sahibidir. svetlana’nin aktif bir anti-komunist olduğunu biliniyor. objektifligi hakkındaki fikri size birakip sovyetler birligi hakkindaki “objektif” goruslerinden bir kuple paylaşıyorum:

    « sscb dönemine dönüp baktığımızda, tarihimizin koca bir mezar ve büyük bir kan banyosundan ibaret olduğu-nu görürüz. kurbanlarla cellatlar arasındaki tükenmek bilmez diyalogları duyarız. devrim, toplama kampları, ıı. dünya savaşı, sovyet-afgan savaşı sırasında halktan gizlenen gerçekler, büyük bir imparatorluğun çöküşü, de-vasa ölçekte bir sosyalist ütopyanın paramparça dağılması, yeni ortaya çıkan evrensel problemler, çernobil fa-ciası vs. bunlar, dünya üstündeki tüm insanların cevaplaması gereken sorulardır ki, tümü bizim kendi gerçek tari-himizdir. işte tüm bu cehennemden çıkma soru ve sorunlar, benim kitaplarımın izleğini oluştururlar. »

    gelelim diziye:

    olay 1 (yalan)- sovyetler olayı tamamen gızledı

    ılk olarak olayin yasandigi gunun hemen sabahina gidelim. sovyet televizyonu aciklama yapiyor.

    cernobil ılk aciklamasi:

    evet burada bir kaza yasandigini ve kontrol altina alindigini soyluyor ve henuz nukleer bir felaketten bahsedilmiyor. bahsedilen olu sayisinin ve partlamanin okadar buyuk olmadigini soyluyor.zaten bu sirada henuz olay kesinlesmedi ve heyet arastirmasini surduruyor ve akut radyasyon zehirlenmeleri etkisini gostermedi.

    dizi olayi burada bitiriyor. sanki sovyetler birliginin son aciklamasi bu. dizinin iddasina gore hukumet gercekleri gizledi ve bundan sonra bir aciklama yapmadi. gercekleri gizleyecek hukumet neden bastan haberi versin oda garip bir idda ancak sonraki aciklamalardan bir video daha izleyelim (tarih 2 gun sonrasi):

    chernobyle kazasi haberleri:

    burada acikca nukleer bir kaza yasadigi ,reaktorun zarar gordugu, bu olaydan zarar gorenler icin yardim calismalarinin devam ettigini ve yardim komisyonu kuruldugunu acik olarak veriliyor. yani dizi daha baslangictan yalanla basliyor ne yazik ki. taktir etmek gerekir ki bu izleyicide en bastan algi yaratmak icin gercekten etkili bir yontem.

    olay 2 (manipulasyon ve yalan)- chernobyl'in hıroshıma ile karsilastirilmasi ve hayatini kaybeden insan sayisi

    hatirlarsiniz chernobyl ile hiroshima surekli kiyaslaniyor dizide (ikisi ayni kategorideymis gibi). şu kadar katıymış vs gibisinden. dogru olan sey cevreye yaydigi radyasyon miktaridir ve evet tam 400 kat daha fazla nukleer atik vermistir atmosfere. cunku tepkime gucu hiroshimadan kuvvetli ve kullanilan teknoloji ileridir. peki insana verdigi dogrudan zararlar konusu ne durumda:

    ılk olarak chernobyl’den baslayalim. bu konuda en objektif kaynak zannimca bm’ye bagli dunya saglik orgutunun raporlari olacaktir. who [(http://www.unscear.org/…076_report_2008_annex_d.pdf) new york 2008 raporuna] gore

    , olaydan hemen sonra akut radyasyon sendromu ile gelen yani dogrudan patlama ve sonrasinda gerceklesen olaylardan dogrudan etkilenen kisi sayisi toplam 134 kisi. bunlardan 28’i hayatini kaybediyor ve 106 kisi tedavi ediliyor (dizinin sonunda sayi hic artmiyor dedigi sayinin geldigi yer). daha sonra akciger ve tiroid hastalanmalari ile hayatini kaybeden 23 kisiyide dahil etseniz maksimum kisi 51 oluyor. yani sayi 28 ile 51 arasinda kabul ediliyor. dizinin en sonunda hatirlarsaniz sayi 31 ve yillardir artmiyor gibi bir sey soyluyor. cok komik bir idda bu cunku kaza raporlari ektede goreceginiz uzere durduk yere degismez. kazadan 22 yil sonra new york’da yapilan calismada da artmamis. dizinin sonunda ise sanki sovyetler gercek sayilari aciklamiyor gibi anlatiliyordu. e o zaman new york/abd’de toplanan bm kurulu da mi arttirmiyor sayiyi? onlarda mi sovyet yoksa? enteresan. devam edelim. sonraki yillarda karsilan ve cernobil’den kaynakli olma olasiligi olan kanser vakalariyla birlikte ise toplam 4000 civari insanin bu faciadan etkilendigi dusunuluyor (nukleer’e hayir! bunu da ekleyelim buraya ki meselemizin bu olmadigi bilinsin).

    gelelim hiroshima ve nagazaki’de “sevgi pitircigi” abd’den yarattigi sonuclara. birisi bir kaza, digeri ise sivillerin uzerine coluk cocuk ayirt etmeksizin atilan bir bomba. karsilastirmak bile etik disi ancak diziyi “belgesel gercekci” bulan arkadaslarimiz icin yapalim.

    bomba oncesi hiroshime ve nagazaski nufusu:

    hiroshima: 255,000
    nagasaki: 195,000

    bomba sonrasi durum:

    hiroshima: 66 000 ölü +69 000 yarali.
    nagasaki: 39 000 ölü+ 25 000 yarali.

    bu iki sehirin neredeyse yarisi bir anda yok ediliyor. hayal edebiliyor musunuz?

    hiroshimada ölenlerin yuzde 60’i, nagazaki’de olenlerin yuzde 95’i 'daha ilk anda,bombanin patlamasi ile yanarak etleri kemiklerine karismis bir bicimde ölüyor
    kaynak:

    bakin akut radyasyon sendromu vs. demiyorum (sovyetler birliginde dogrudan olenlerin olme sebebi). 105 000 insan daha bombanin atildigi anda kul oldular.

    daha bunun kanseri var, akut sendromu var. karsilastirmak bile sacma. dizide durup durup bundan bahsetmelerinin tesaduf oldugunu dusunmuyorsunuz sanirim.

    olay 3 (gercek)- bıorobots

    olay videosu:

    olay gercektir. sovyetler oyle 1-2 degil 60 robot heba etmis (yabanci ulkeden alinanlar dahil) ancak 4 u saglam kalabilmistir sovyet emekcileri gercekten tum riskleri goze alip bu kahramanca olayi gerceklestirmislerdir.

    edit: arkadaslarin onerisi uzerine onlari hakli buldum ve bu maddeden son iki cumleyi cikarttim.

    olay 4 (yalan)- tahlıye ıslemlerını bıle bıle gec yaptılar

    legasov dizide bir cok konuda guzellenirken nedense gercek goruslerine hic basvurulmamis. acaba islerine mi gelmedi? halbuki bilim adamlarinin olay degerlendirmeleri biter bitmez harekete geciliyor. bakin dizide hukumeti tahliye etmemekle suclayan legasov intihar kasetinde gercekte ne demis :

    “burada, bu koşullarda, talimatların uygulandığı prosedürlerle sınırlı kaldığı durumlarda, tekrarlanan radyasyon ölçümleri, 25 rontgen olmakta olup bu süre boyunca kişi başına biyolojik röntgen bölge ve tahliye icin, kişi başına 75 biyolojik röntgen tehdidi durumunda zorunlu hale gelecektir. etkilenen bölgede kalmak sırasında. 25 ila 75 arasında değişen röntgenler karar verme hakkı yerel makamlara aittir. bu şartlar altında tartışmalar devam ediyordu, ama burada şunu söylemeliyim ki, fizikçiler, özellikle viktor sıdorenko, dinamikleri daha iyi bir şekilde değişmeyeceğini tahmin ediyorlardı.tartışmamızı dinleyen boris yevdokimoviç , zorunlu tahliye kararını verdi. bundan sonra, ukrayna temsilcileri : yoldaş. ıvy ve yoldaş. nikolayev ertesi gün kentin tahliyesinin derhal hazırlanmasına başladı. basit bir işlem değildi, gerekli taşıma miktarını organize etmek gerekiyordu.

    tüm bu tahliye, olağandışı koşullarda gerçekleşmesine rağmen oldukça doğru, hızlı ve doğru bir şekilde gerçekleştirildi.

    ayrık delinmeler, yanlışlıklar, maalesef vardı. örneğin, ayrı bir vatandaş grubu hükümet komisyonuna, kendi otomobillerinde tahliye edilme talebinde bulundu ve şehirden birkaç bin kişi vardı ve bir nevi yansıma sonrasında bu izin verildi. her ne kadar muhtemelen yanlış olsa da, insanların boşaltıldığı bu otomobillerin bazıları kirlenmiş ve arabaların kalitesini, kirlilik seviyelerini kontrol etmek için gerekli dozimetrik direkler, hepsi biraz sonra organize edildi. böylece, kentte, insanların yanlarında aldıkları şeyler (az miktarda tüketmelerine rağmen, tahliyenin birkaç günlüğüne kısa bir süre için yapılması umuduyla) kirliliği pripyat'a taşıdı .

    ancak tahliyenin, kentin kirlilik seviyesinin henüz yüksek olmadığı bir zamanda gerçekleştiğini, dolayısıyla insanların çıkardığı nesnelerin kirlilik düzeyinin, insanların kendilerinin kirlilik düzeyinin yüksek olmadığını tekrar ediyorum. uygulama daha sonra pripyat şehrinin sivil nüfusunun hiçbirinin olmadığını gösterdi kaza anında karakolda olmayanlar ve bu neredeyse 50 bin kişi, hiç kimse önemli bir zarar görmedi. bu, insanlar için ikinci koruma hattıydı.”

    goruldugu gibi aslinda herkesin canla basla tahliye icin calisiyor. ama hbo firmasinin isine gelmedigi icin gercekleri degil reytingi seciyor! ıstedigi bilgiyi kullaniyor istemedigini eliyor.

    olay 5 (yalan ve gercek)- valery legasov’un mahkeme konusması ve ses kayıtları

    legasov’un ses kayidi gercek (buna deginecegim) ancak bahsedilen durusmada daha bitmedi deyip yaptigi konusma hatta duruşmaya katildigi bile yalan. legasov’un katildigi son toplanti viyana’daki ıaea toplantisi. dizide cizilen pisirik kendinden emin olmayan legasov’un aksine, toplanti sornasi abd’de canli baglanti ile baglanan valerov bakalim aslinda ne demis.

    valerov’un aciklamasi:

    peki durusmada reaktor hakkinda konusmalar nasil gerceklesti? gelin mahkeme tutanaklarinin bir parcasini okuyalim:

    hakim: reaktördeki eksiklikler bir kazaya neden olabilir mi?

    - bu eksiklikler, personelin yanlış eylemlerini açıklamaz. çekirdekte 15 nötron emici çubuk varsa, reaktör nükleer tehlike değildir. ve 30 çubuk reaktörü yetkisiz personel hareketlerinden korur.

    hakim: reaktör güvenli mi?

    - çekirdekte 26-30 nolu çekirdeklerin bulunması pozitif reaktiviteyi telafi eder. rbmk reaktörleri güvenli kabul edilebilir.

    - hakim :niçin baş tasarımcının dokümanlarında, rbmk tasarımcılarının, çekirdeğin 15 çubuğundan daha az operasyona sahip olan ve cihazın 750 mw'ın altındaki ısı kapasitesi ile çalışamama durumunun fiziksel ve teknik bir gerekçesi yoktu?

    - bu açıklamalar gerekli değil. aksi takdirde, kurallar şişer. personelin yetkili ve her şeyi bildiği varsayılmaktadır. ancak şimdi düzenlemeler nükleer tehlike rejimlerine ilişkin bir düzenlemeyi içermektedir.”

    goruldugu gibi konusmalar hic de dizideki gibi olmadi. bir sure sonra tum reaktorler elden gecirildi ve yonetmelikler bir kez daha bastan sonra degisti.

    peki yas ses kayitlari? evet boyle bir ses kaydi var. tam transkrip icin buradan kontrol edebilirsiniz.

    ben intihari chernobyl’den dolayi gerceklestiriyorum vs. yok. sadece olmeden once bu olaylardan ve genel fikirlerinden bahsediyor. ayrica dizide goruldugu gibi yanliz ve bitap bir adam degil, psikolojisi bozuk, aldigi radyasyondan dolayi cok omru kalmamis, ancak ailesi olan ve cocuklu bir insan. ayrica partiye ve ulkesine de bir cok gorevde hizmet etmis bir gorev adami.

    olay 6 (yalan)- ulyana komyuk ve valery legasov dıyalogları

    dizi, en sonunda, ulyana karakterinin kurmaca oldugunu soyluyor zahmet edip (her sey aklinizda kurgulandiktan sonra).oyle bir kisi yok yani. ıste orada çalışan bilim adamlarının sesi olarak koymuslar diziye guyya. herhalde eldeki anti-komunist materyal yeterli olmamis olacak ki “bilim adamlarının sesi” ile bu acigi kapatmislar sagolsunlar. ses de nasilsa hapse giriyor, gizli dokuman buluyor, hastanedeki hemsireyle kavga ediyor. nasil bir sesse artik dizinin en etkili karakteri. resmen dizinin gercekligine yon veriyor. zaten dizinin 4’te birlik bolumu legasov ve chernobyle calisanlari ile konusmalari vs. ses gerçeklerin kendisinden daha cok konusuyor mubarek.

    olay 7 (yalan)- catı gezısı ve helıkopterden atma

    dizideki gibi shcherbina ve legasov moskova’dan pripyat’a helikopterle gitmiyor. ucakla kiev’e gidip arabayla gidiyorlar ilk inceleme icin. yani seni evinden aldiririm,helikopterden attirim, mermiye kafa attiririm, aklini alirim vs. tum olaylar kurmaca.

    olay 8 (carpitma)- helıkopter, santral cekırdegıne yaklastıgı ıcın halata carpti

    hayir. sahnede gectigi gibi çekirdeğe yaklasma durumu yok. sadece ve sadece helikopter rotoru, vinc celik halatina yakalandigi icin dustu. bizim elektrik kablosuna takilan helikopterimiz gibi yani. tabi sonuc olarak uzucu bir sey ve nasil oldugunun bir onemi yok, ancak olay yeteri kadar dramatikken bunu dahi oldugu gibi yansitmamalari enteresan.

    edit: bu konuyu farkli degerlendirenler olmus. bu baslik boyle kalsin,silmeyeyim ancak bence orada çekirdeğe gitme dedikten sonra gidiyor ve goremedigi icin halata carpiyor. yani ben oyle degerlendirdim.

    olay 9 (carpitma)- dalgıcların bır hafta ıcınde olecek olması

    bu insanlari aldigi olum riski, yaptiklari sey ve cesaretleri tartisilamaz bile. ancak bir hafta icinde olecek olmalari yalan. keza dalgiclardan ikisi 2019 itibariyle hale yasiyorlar.

    kaynak:

    edit: dizinin sonunda olmediklerini bir zahmet soyleme curetinde bulunuyorlar. halbuki bir hafta icinde olecekleri bir olum goreviydi bu ancak 3'ude yasadi (olen bir kisi de 2015'de hayatini kaybetti). aluminyumdan felan sekti herhalde atomlar.

    olay 10 (yalan)- borıs shcherbına’nın tesadufen secılmıs olması ve konumu

    filmin sonunda legasov shcherbina icin kazaran dogru ve iyi adami yolladilar diyor. shcherbina’da buna karsilik beni gonderdiler cunku olayin onemli olmadigini dusunduler vs.gibi bir sey soyluyor. bu diyaloglarin hepsi zirvalik. keza shcherbina 2 yil sonra. 1988 ermenistan depreminde de sorumlu olarak gonderilen , kriz yonetimi konusunda basarili biri oldugu icin bu tur olaylarda bizzat secilen bir isim. ve adam sscb’nin basindaki adamin yardimcisi. yani pozisyon olarak kgb baskani, enerji bakani vs. gibi gisilerden hiyararsik olarak ustun durumda. ulkenin 2. adami konumundaki adami yollamislar. daha kimi yollayacaklar, gercekten komik. geriye gorbachev’in kendisi kaliyor zaten gidecek. baskan yardimcisini yolluyorlar ama onemsememis oluyorlar. cok mantikli.

    olay 11 (yalan)- sovyetler reaktor ıcın onlem almadı

    hayir aldi. reaktor kontrol cubuklarinin belli durumlar icin sikinti yaratabildigini gorduklerinde tum yonetimelikleri degistiyor ve guvenli sinirlarda calisacak sekilde kurallarla degistiriyorlar. dizideki ustu cizili-degil muhabbeti buradan geliyor. ama ne hikmetse bundan bahsetmemisler. burada sikinti dyatlov’un bu sinirlarin disina cikmasi, gece vardiyasi gibi test yapilmayacak zaman ve kisitli personelle hic bir kurala uymaksizin bu deneyi yaptirmasi. zaten dyatlov’un onlari yapmamasi icin getirilen kurallar bunlar. yonetmelik diyor ki bu deneyi bu aralikta ve bu sekilde yapacaksin. bunun otesi tehlikeli suclanirsin. ha buna ragmen yonetmelik disi onlemler alinabilir miydi? evet. ancak sovyetlerin “aman s.ktir” et gibi bir tavir takintigi vs. yok. guvenli nukleer santral diye bir seyin olmadigini “fukusima”da bir kez daha gorduk. (tekrar ve tekrar dizinin aksine asil nokta bu: nukleere hayir!)

    bonus: madencılerın dal yaprak gezmesı!!!*

    yani bilemedim tabi gezmislerse de sikinti yok benim icin ama ben bir kaynak bulamadim. bazi kaynaklarda

    birinci agizdan anlatildiginda dahi bahsedilmemis. bilemedim.

    sonuc olarak, insan ustu calisan bu emekcilerimizi de anmadan gecmeyelim dedim. ayrica dizide yaratilan o karanlik, distopik atmosferin aksine gercek madencileri gormek isterseniz size buraya alalim. 3.dakikadan itibaren izleyebilirsiniz. not : +18 degil.*

    tum bunlardan sonra hala propaganda yok diyen varsa atv'yi de izleyebilir sikinti yok. nede olsa her gorduklerine okumadan inaniyorlar.

    edit: imla

    not: dedigim gibi, dizinin kendisi guzel. tek derdim gerceklerle. bu yazi dizinin "belgesel gercekci"lik tasidigini idda edenlere ithafenyazilmistir.