amerikan doları

  • son 1 senede tl karsisinda %25, son 2 senede %55.4 deger kazanmis dunyanin para birimi.

    peki bu dolar niye artiyor? gercekten piyasa kurallariya aciklayabilecegimiz bir olay mi yoksa akplilerin anlattigi gibi ortada bir buyuk resim mi var?

    sorunu ikiye bolelim..birincisi dolar niye deger kazaniyor, ikincisi tl niye deger kaybediyor..son olarak da dolarsiz bir yasam mumkun mu sorularini aciklayalim

    a) dolar niye deger kazaniyor?
    interest rate parity ya da turkcesiyle faiz orani paritesi faiz oranlarinin uluslararasi para piyasalarina etkisini gosteren bir teori.
    https://upload.wikimedia.org/…t-rate-parity.svg.png

    su anda abd ekonomisi diger gelismis ulkelere oranla bayagi iyi buyuyor. normalde %4-5 buyumesi ideal olan turkiye ekonomisi son bir ceyrekte %2'ye yakin kuculurken %2-3 buyumesi ideal olan abd ekonomisi %3.5 civarinda buyudu.

    trump doneminde trump'in zenginlere ve sirketlere yapacagi vergi indirimi ve vaat ettigi altyapi harcamalari sebebiyle abd ekonomisinin daha da buyumesi bekleniyor. yani abd'de de ic talep o kadar artacak ki abd'de talep enflasyonu olusacak. enflasyon yukseldikce abd tahvilleri daha cok getiri getirecek (ki %3'e gelecek geyigi var)

    ps: ki ben bu beklenen ekstra buyumenin o kadar da olmayacagini dusunuyorum. cunku bush donemindeki benzer vergi kesintileri buyume acisindan cok bir ise yaramadi ancak sirketler bu ekstra parayi repurchase ve dividentlerde kullandigi icin abd borsasi yukselecektir

    dolayisiyla su andaki durumda abd'ye para yatirmak mantikli.

    hikayenin dolar ayagi cok kabaca boyle

    b) tl neden deger kaybediyor ve biz dolara niye muhtaciz?
    balance of payments ya da turkcesiyle odemeler dengesi dedigimiz bir hesap var

    formulu kabaca su
    odemeler dengesi=cari denge+sermaye dengesi+mb rezerv hareketligi=0

    yani bir ulkeye mal ve hizmet ticaretinden dolayi giren cikan doviz + sermaye hareketlerinden oturu giren cikarn doviz + mb rezervlerindeki degisim sifir olmali. ya da turkcesiyle bir ulkeye cesitli sebeplerden oturu giren cikan doviz miktari ile mb rezervlerindeki degisim esit olmalidir

    ya esit degilse? o zaman net hata noksan devreye girer ve bu hesap "zorla" sifir yapilir. normalde bir miktar net hata noksan normaldir cunku odemeler dengesindeki her kalem dogrudan verilerle hesaplanmaz, cesitli modellerle tahmin edilir. yani merkez bankasi ne kadarlik bavul ticareti oluyor ya da ulkemize gelen turistler ne kadar para harcadi bunlari kurusu kurusuna bilmez ancak tahmin eder.

    ancak turkiye ozelinde ihracat ve ithalat rakamlarinda da cesitli sisirmeler oldugu soyleniyor
    evdeki paralar bilançonun neresinde
    ya da twitter geyigi olan "katar el altindan piyasaya 50 milyar dolar surmus" vardir ya..iste o paralarda net hata noksan da cikar.

    konumuza gelirsek...turkiye'nin odemeler dengesiyle ile ilgili iki tane sorunu var
    1) turkiye'nin ihracati ithalatindan dusuk
    2) turkiye'nin tasarruflari yatirimlarindan dusuk

    hal boyle olunca ozellikle turk firmalari her sene disaridan sermaye ithal etmek zorunda.
    bu sermaye borc vermek suretiyle gelecegi gibi turk firmalarina cesitli yollarla ortak olarak ya da dogrudan girmek suretiyle de girebilir.

    ıleride bahsedecegim alisveris merkezlerinin kiralarinin doviz cinsinden olmasi ya da kopru ve otoyollarin gecislerinin doviz uzerinden belirlenmesinin temel sebebi de bu. bunlarin hepsi yabanci sermaye ile yapildi.

    peki siz bir turk firmasinin yoneticisinizin ve doviz konusunda acik pozisyonunuz var, yani doviz varliklariniz dolar borclarinizdan az onunuzde ne secenekler var

    1) borc dondurursunuz..odeme tarihinize yakin piyasadan borclanirsiniz, eski borcunuzla yeni borcunuzu odersiniz

    2) piyasadan doviz ceker, borcunuzu odersiniz. bu durumda dolar/tl'de yukari yonlu baski olur

    3) doviz kuruna karsi kendinizi bir sekilde hedge edersiniz..
    bu hedge operasyonel olabilir. yani yabanci sermaye ile yapilan avm dukkan kiralarini doviz uzerinden belirler. boylece hem gelirleri hem masraflari doviz cinsiden oldugu icin kafasi rahatlar. ya da bu hedge finansal olabilir. bankaya giderseniz belirli bir komisyon karsiligindan sizin icin doviz kurunu sabitlerler ya da belirli bir aralikta tutarlar.

    lafin ozu turk ekonomisi disaridan gelen paraya hassas. arti icerideki gelismeler yani ohal'inden bitmek bilmeyen merkez bankasi tartismalarina, yurtdisi iliskilerinden herkesin isinin bir khk'ye bakmasina kadar tonla faktor yabanci sermayeyi turkiye'den itiyor. yani sen terorle yabanci sermayenin ne alakasi var dersin de 2 haftada bir patlama olan ulkeye turist gelir mi?

    arti sermaye akislarina kontrol gelirse isler daha da zivanadan cikacaktir (cin bu aralar deniyor, ebesini tersten goruyor)

    c) dolarsiz bir yasam mumkun mu? altin ya da bir baska sey dolara alternatif olur mu?
    sorunun yaniti hayir.

    yani dunya'daki her 1000 doviz isleminden 876'sinin icinde yer alan dolardan kurtulmak bayagi zor.
    dolar yerine altin kullansak ne olur?

    1) turk firmalari icin degisen bir sey olmaz..dolar acigi olacagina altin acigi olur. cunku hala ihracatimiz ithalatimizdan, tasarruflarimiz da yatirimlarimizdan ufak. bunun cozumu turk lirasi'nin dolar ya da euro olmasa da en azindan bir sterlin ya da yen gibi rezerv para birimi olmasi. boyle bir dunyada ongorulur gelecekte yok.

    2) altin gazoz kapagiyla mi alinip satiliyor? sonucta turkiye net altin ithalatcisi bir ulke ve altini da disaridan dovizle alacak. yani riza zarrab sayesinde ıran'in turkiye'ye dogalgazi dolar yerine altinla odemesi cari dengemize ne kadar katkida bulunduysa (ki etkisi sifirdir) bu da ayni ise yarayacak

    3) peki dolar yerine ruble, yuan takilsak?
    bizim sangay tayfasiyla ihracatimiz cok az ama ithalatimiz cok fazla. mesela rusya ile her 100 dolarlik ticarette 62 dolar icerdeyiz. diyelim ki turk devleti rusya devleti'ne dogalgazi tl ile odedi. rusya devleti bu tl'nin bir kismini rus firmalarina verdi, onlarda turkiye'den tl ile domates, deri mont falan aldi. eee geriye kalan %62'lik kismi ne yapacak. en fazla kokain cekerken rulo yaparlar. turk lirasi turkiye disinda bir yerde gecmiyor ki adamlar buna ok desin.

    biz onlara ruble, onlar bize tl ile odeme yapsa yine degisen birsey yok. turkiye rusya'ya net deli gibi ruble odemesi yapacak. turkiye'de o kadar ruble yok. o zaman rusya'ya once dolar gonderecegiz, o dolarla ruble alacagiz. degisen ne oldu?

    4) ama abi dolarin karsiligi yok
    turk lirasinin da karsiligi yok, altinin da karsiligi yok. para birimlerini degerli kilan onlara verdigimiz deger. yani o para biriminin arz ve talebi. zaten modern para birimlerine itibari para degeri denmesinin bir sebebi var. gecmiste insanlik altin ve gumus kullaniyordu cunku altini mal ve gumusu alip satarken itibarli bir degisim araci olarak goruyordu.

    5) sadece ihtiyaci olana ucuzdan doviz versek? yani ihracat yapmak icin doviz alirsan dolar sana 3 tl.
    bunu venezuela yapti sonucu cok da iyi olmadi. yani merkez bankasi piyasaya sinirli bir miktarda ucuzdan doviz verdi. geri kalan herseyi ithal etmek icin millet karaborsadan dovize abandi. venezuela'da resmi olarak 1 dolar yeni 9 bolivara cikti. oysa kasim ayinda karaborsada dolar 2000 bolivari gecti. venezuela'da bir hamburger 500 dolarmis abi geyiklerinin sebebi budur.

    6) vatandas dolar satsa
    zaten vatandas dolar satiyor ama gidip euro ve altin aliyor!. tl mevduatinin faizi %11.50 mi ne. dolar boyle her sene %20-25 getirecekse (ki dolar faizi de %2-%2.5 civarinda) insanlar hiyar mi ki de parasini tl'de tutsun. mevduat faizleri %25 falan olacak ki tl'ye geceyim.

    peki birader cozum ne?
    fundemental sorunu yani ihracatin ithallattan ve tasarruflarin da yatirimlarindan dusuk olmasi sorununu cozmek. bunlar da hep "yapisal reform" denilen seylerle cozuluyor. su ana kadar hukumetin ortaya koydugu cozumlerse daha cok tesvik. yani mevcut durgun piyasaya kamu kaynaklarini aktararak dondurmek. keza son gsyh rakamlarinda ekonominin sadece %2 kuculmus olmasinin bir sebebi kamu harcamalarinin %28 artmasi.