savaş apayrı bir konu olsa da iki ülke arasında ciddiye alınması şart bir gerginlik var. yükselen tansiyon pompeo'nun bütün dünyayı çin'e karşı mücadeleye çağırması, ülkelerin karşılıklı olarak konsolosluk kapatması seviyesine gelince dikkat çekmiş olsa da( piyasalara dokununca) uzun süreden beri iki ülke arasında ilginç gelişmeler oluyor.
öncelikle şunu da ifade etmek gerekiyor; abd'de seçimlere kabaca dört ay kaldı ve trump rakibi biden'a göre 8-15 puan geride; (abd seçimlerinde son durum)abd'de ve aslında dünyada da seçim sonuçlarına etki eden en önemli dinamikler ekonomi ve dış siyaset. mevcut şartlarda ekonomi ile destek bulmak trump için çok zor, o da dış siyasetle destek arıyor ve bu sebeple de abd'de halkın politik olarak pek sevmediği çin'i hedef alıyor. bu abd için geçmişte de gördüğümüz türden hareketler olsa da olayı bu kadar basit yorumlamak zor.
biraz geçmişe gidelim; ingiltere huawei'i 5g ihalesinden dışladı. 5g konusunda dünyada en güçlü, en hazır ve en ileri teknolojiye sahip firma huawei. sadece bu da değil ingiltere'de 2027'e kadar mevcut alt yapıda kullanılan bütün huawei ürünleri de sökülecek. bunun anlamı ingiltere'de bölgesel ağ kesintileri, ingiltere'nin 5g'e geçişinin en az 2-3 sene ertelenmesi, milyarlarca paund zarar. yakın zamana kadar abd'nin huawei çekincelerine çok mesafeli olan ingiltere akıl almaz hızda bir dönüş gerçekleştirdi fakat bu istisnai bir olay değil; en güçlü abd müttefiklerinin hepsinden de (ingiltere, avustralya, kanada vs.) benzer haberler arka arkaya geldi.
ingiltere'nin kararında parlamentoya sunulan ve iktidar partisi milletvekillerinde fikir değişikliğine sebep olan huawei'nin sebep olabileceği güvenlik açığına dair bir raporun da etkisi büyük ve açıkçası huawei ürünleri gerçekten bilgi/teknoloji hırsızlığında kullanılırsa kimse büyük bir şok yaşamaz fakat çin tarafı ingiltere'ye mümkün oldukça ürünleri ingiltere'de üretme, bütün üretimi ingilizlerin denetimine açma, teknoloji transferi gibi onlarca teklif sunarak şüpheleri ortadan kaldırmak istedi ama durumu değiştiremedi zaten ingilizler de asıl sebep olarak abd yaptırımlarını işaret ettiler. abd müttefikleri net şekilde pozisyonlanıyor.
hindistan ile çin arasında himalayalar dağının tepesindeki kayalar sebebiyle çatışma çıktı; bizde geçmişte ege'de kayalar sebebiyle savaşın eşiğine geldik, hiçbir ülke tek karış toprağından vazgeçmek istemez ama hindistan-çin arasında en azından hintlilerin onlarca kayıp verdiğini bildiğimiz (güçlü bir çatışma yaşanmış) bir gerginlik ortaya çıkması sürpriz. yakın zamana kadar yeni dünya düzencilerinin yan yana savaşa soktuğu iki ülkenin ilişkileri basit bir olayla kopma noktasına geldi oysa ki iki ülke arasındaki ilişkiler günden güne güçleniyordu. çin, güney çin denizinden başlayıp orta doğuya kadar uzanan hat boyunca her türlü muhtemel hakkı için son derece agresif savunma yapan bir ülke. (buraya geri geleceğim.) hindistan tarafı çin'den zayıf olduğunu biliyor ve çin'in kesinlik taviz vermeyeceğini de biliyor, bölgede ilk ihtilaf değil ama hindistan arakasında güçlü bir desteği bulmuş gibi politikasını sertleştirebiliyor.
gerginlik sonrası hindistan çin menşeli telefon (pazarın %80'ni) ve bilgisayarları ''güvenlik açığı'' sebebiyle yasaklamayı değerlendirmeye başladı; aynı sebeple 59 tane çin menşeli uygulama yasaklandı. bahsettiğim uygulamalar geçen sene 750 milyon kere hindistan'da indirilmiş ve ülkede en fazla kullanılan 10 uygulamadan 6'sı yasaklananlar listesinde. şöyle bir durum da var, son 20 yılda dünya için çin neyse çin için de hindistan odur; alternatifsiz ucuz üretim bölgesi. gerginlik sonrası bu olay farklı bir boyut alacak hatta şu an şu türlü haberler de var; hindistan gerginliği sonrası çin kendine yeni bir ucuz üretim ülkesi (ölçek ekonomisi uygulanabilecek.) arıyor ki bulduğu en makul ülke iran. çin'den iran'a yüzlerce milyar dolarlık yatırım gittiğini düşünün ve ardından çıkacak cümbüşü... bu henüz spekülatif ama boş habere de benzemiyor.
hindistan'ın artan tansiyondan zararı ne diye düşünmeye başlayınca başımıza haber yağıyor; alphabet'ten 10 milyar dolarlık yatırım, apple'dan bilmem kaç milyar dolar gibi haberler yağmur gibi yağmaya başladı ki yüzlerce milyon dolarlık yatırımı görünce insanın sen kim köpeksin ki hindistan'a yatırım yapıyorsun diyeceği geliyor. abd'den hindistan'a akıl almaz bir yatırım yağmuru var. net şekilde çin'in kuşatmaya ve kendine alternatif olmasını engellemeye çalıştığı (bir kuşak bir yol projesi) hindistan ihya ediliyor.
çin'in uzun yıllardan beri dünya için ifade ettiği anlamı artık sürdürmekte zorlanıyor (orta gelir tuzağı) ve hindistan son yirmi yıldaki çin rolünü gerçekleştirmek için en güçlü/potansiyelli aday.(hindistan yükselen bir güç olabilir mi)
ifade etmiştim; güney çin denizi'nden orta doğuya kadar(bir kuşak projesi hattı) her bölgede çin son derece agresif şekilde haklarını koruyor ama çin ile hindistan arasında gerginlikten yakın zaman önce abd bölgeye 2 tane uçak gemisini dostalarının sürekli olarak taciz edilen çıkarları, haklarını korumak için gönderdi yani başlıktaki sıcak çatışma ihtimali güçlendirildi. ünlü bir kuşak bir yol projesi ekonomik olarak çok önemseniyor olsa da ben okuduğum kadarıyla projeye atfedilen değeri göremiyorum ama bu proje çin'in güvenliği açısından son derece önemli. başlıkta da görüldüğü gibi insanlar bugün veya yakın gelecekte (daha güçlü bir çin) çin ile abd'i savaşa sokuyor ama aynı çin enerji ithalatının %80, ihracatının (ekonomisi) %90'nını bir kuşak projesi güzergahından gerçekleştiriyor. bölgede devasa bir amerikalı askeri varlığı varken çin'in dostlarını kazıklayarak elde ettiği birkaç küçük üssü var. sıcak bir çatışmada abd'nin çin anakarasına müdahale etmesi çok stratejik değil. (askeri uzmanlar değerlendirsin.)
vietnam gibi zamanında çin için proxy savaşı vermiş bir ülke bile çin ile bölgede çatışabiliyor; bölgenin çin için önemini ve abd'nin buraya burnunu sokmasından çin'in ne kadar rahatsız olabileceğini size havale ediyorum. (bir kuşak bir yol projesinin askeri önemi)
ekleme: yolda yazıldı, eklemeler olacak.