petrol meselesinin 2 ayagi var aslinda. birincisi uretici yani madencilik safhasi ikincisi bunun depolanmasi . bu ikisinin birlesimi ve piyasada ki taleple birlikte sonuc olarak fiyat olusur.
simdi olayi cok terimlere bogmadan aciklamaya calisalim. bu gordugunuz eksi fiyatlar falan bugunun fiyati degildir. yani gidip bi rafineriden ya da akaryakit istasyonun petrol alip ustune para falan isterseniz agzinizi yuzunuzu kirarlar. bu fiyat 1 ay sonrasinin fiyatidir future kontrat yani. nedir future kontrat , adama gidip diyosun ki bana petrol ver . yani elimde 100 dolarlik petrol kontrati var diyelim. sirket gelip al petrolunu diyecek ama petrolu koyabilecegim bi yer yok. satamiyorum da . yani her turlu zaradayim. o yuzden zararin neresindrn donulurse kardir diyerek 100 dolarin tamamini batiracagima 60 dolar zarari kabil edip en azindan 40 dolari kurtariyorum.bu olayin iktisadi tarafi. yani elinde petrol kontrati bulunan kisi lan al su kontrati mayista da petrolu fiziki olarak sen alir depolarsin diyor. zarardan kar ediyor. negatif olma ustune para verme meselesi budur .sayilar tamamen sallamadir.
ancak bir de uretim tarafi var. petrol madenciligi cok garip bi is. dunyada bunu en ucuza mal eden ulke suudi arabistan dir. hem petrol bol hem de cikarilma maliyeti ucuz. mesela irak suriye arabistan petrol doluyken biz de niye yok ? olmaz mi krali var ama cikarma maliyeti cok yuksek. neyse cok dallandirmayalim.
bu petrolu yer altindan cikartirken, işi birakiyoruz , kapatin amk vanasini diyerek birakamazsin. cunku petrol madenciliginin teknigine gore uretim 0 a duserse o kuyu kapanir. yani tekrar acabilmen icin yeniden kazman ve yeni bi maliyete katlanman gerekir. o yuzden komple uretimi durduralim fiyatlar artsin da diyemezsiniz. zaten su an herkes minimum seviyede uretim yapiyor.
gelinen bu durumun sebebi de hem gectigimiz aylarda ki rus - arap - abd anlasmazligi hem de bu buyuk korona salgini. rus mevzusu uzun is onu anlatmicam ama korona yuzunden dunyada buyuk miktarda uretim ve tuketim azaldi . ucaklar ucmuyor ( jet yakiti ), arabalar gitmiyor ( benzin , mazot ) fabrikalar yeteri kadar uretmiyor ( petrolun hammadde olarak kullanilmadigi cok az sektor var )vs vs yani petrole ve ham maddeye olan talep dusuyor. talep duserse fiyatta dusuyor.
simdi petrol denen seyin bir de depolanma meselesi vardir ve bu hic kolay bi is degildir. suan dunya uzerinde gezen yuzlerce petrol tankeri var ki bunlar ayni zamanda depo gorevi yaparlar. petrol zor depolanir yeryuzunde , yani bole su gibi alip bi barajda falan depolayamacaginiz icin surekli arz - talep dengesi korunmali ve tankerler dolup bosalmali.
ıste talep yerlere dusunce bu depolar ve tankerlerin hepsi de cakili dolmaya basladi. petrolu cikariyosunuz ama koyacak yeriniz yok. hani zeki alasya metin akpinar in petrol krallari filmi vardi bahceden cikan benzini plastik kovalara depolamaya calisiyolardi falan. ıste aynen bu sekil . belli bi maliyete katlanip yerin altindan petrolu cikariyosunuz ama depolayacak yer yok , satacak kimse de yok . peki naparsiniz ?
ıste burda asil sikinti meydana geliyor cevre felaketi. teksas ta uretim yapan abd li bi sirket kaldirip petrolu florida korfezine falan dokemez adamin gotunu keserler. ama irak ta iran da arabistan ya da bae de yapilan uretim cokta guzel sekilde tanker tanker basra korfezine bosaltilabilir. zamaninda saddam bunu yapmisti. ya da petrolu tankerlere doldurup buyuk okyanusun ortasinda kimsenin gormedigi bi yere dokebilirsiniz.
bu iktisadi bi olaydir. gecen haftaydi sanirim abd de sut uretimi cok yuksek ancak virus nedeniyle talep cok dusmus. satsan zarar edersin. satmazsan depolayamazsin bozulur. malin fiyatinin artmasi icinde arzinin dusmesi lazim. e inege gidip kizim sen bugun sut verme diyemicegine gore de sutu alir kanalizasyona dokersin. ornegin 50 cent ten 100 kg sutu satmak yerine onu kanalizasyona dokerseniz 50 dolar zarar edersiniz ancak arz azaldigi icin kisa sure sonra surun fiyati 2 dolara gelir. boylece 100 kilo sutten 200 dolar kazanirsiniz ve kaybettiginiz o diger 50 dolarida subvanse etmis olursunuz.
buyuk ihtimalle bu petrol ureticileri de bunu yapacaklar. simdi dunyada ne kadar bos petrol tankeri varsa teksas a hucum edecek. tabi 1 gunde gemiyle kalkip oraya gidemeyeceginiz icin de petrol fiyatlari bir sure bu seviyede kalacak. sonra bu tankerler alip bu petrolu atlantik aciklarina buyuk okyanusa falan dokecek gibi geliyor bana. umarim yanilirim.
fakat her kosulda bu dususler bizim gibi petrol ithal eden bir ulkeye baslangic olarak yarayacaktir. cunku dusen fiyatlar bizim cari acigimizi da azaltir. ama uzun vadede petrolun cokmesi tum dunya icin tehlikeli sonuclar doguracaktir.
sunu unutmayin petrol dogalgaz altin gumus dolar ne oldugu farketmez piyasada bulunan her hangi bir mal doviz veya emtia nin tamamen cokusu ve yok olusu kisa vadede bazen olumlu olsa da uzun vadede hic kimsenin isine gelmez. asil olan dengedir. ıktisadin temeli hani o gozu bagli hukuk sembolu adalet kadininin elinde tuttugu terazi gibidir. denge denge denge.